Wielkopolska Uprising – 1918
Source: https://www.inyourpocket.com › Poland › Poznan
Since 1795 – when it was carved up by Romanov Russia, Hohenzollern Prussia, and Habsburg Austria – Poland had been off the map and ceased to exist as an independent country. Poznań enjoyed brief freedom when Napoleon’s conquering troops liberated much of Poland during their march east in 1806 but Napoleon’s military disaster on the plains of Russia resulted in the 1815 Congress of Vienna, which saw Poznań delivered back into Prussian hands where it would remain for over a century.
In the end of 1918, with Europe reeling after the Great War, with the imperial Germany defeated, and with Russia plunging into revolutionary chaos the Polish patriotic fervor once more came up to the surface. The overwhelmingly Polish inhabitants of Poznań could sense that their independence was near but there remained one crucial point: to German intransigence to relinquish the Wielkopolska region. Woodrow Wilson’s plans for an independent Poland had failed to set her boundaries and although Warsaw was already in the hands of a Polish government, Poznań was still ruled from Berlin. Ever since the Kaiser’s abdication on November 9, 1918, Poznań’s Poles had been plotting an uprising. Positions in local government and industry were forcibly seized by Poles and the countdown was on for the outright war.
Following weeks of tension the fuse was finally lit on December 27th. The historical accounts differ on how the Uprising started; some sources claim it was the shooting of Franciszek Ratajczak and Antoni Andrzejewski on the steps of the police headquarters that started the initial fighting, but most point to a stirring speech given by a famous pianist and a great patriot, Ignacy Jan Paderewski, on the balcony of the Bazar Hotel.
While Paderewski was addressing a dense Polish crowd assembled below the Bazar Hotel balcony a German counter-demonstration passed by and within moments the shots had been fired and the Wielkopolska Uprising had begun. Historians disagree which side started the hostilities but either way there was no turning back the clock. Within hours the Polish forces had captured the Poznań train station and the post office while other towns in the region joined them in rebellion.
Under the temporary charge of Stanisław Taczak, the Polish forces scored swift successes against German troops which exhausted by four years of world war. Soon the Poles liberated neighboring Kórnik and Mogilno but strong enemy counter-attacks suggested a stiffening German resolve. Fighting continued and by January the situation was out of hand. To save the Wielkopolska region from total anarchy the provisional government (Naczelna Rada Ludowa) took charge of all civil and military issues conscripting all Polish men born between 1897 and 1899 into military service. Taking their oaths of allegiance the Wielkopolska troops continued to march into increasingly fierce battles against their German counterparts.
Thankfully, peace was just around the corner due in no small part to French intervention. The 14th of February, 1919 saw the beginning of the international peace talks and within two days the French delegation had persuaded their German counterparts to sign an extension of the Allied-German armistice – this time including the Wielkopolska front. Sporadic fighting continued for the next few days, but to all intents and purposes, Poznań, and with it most of the Wielkopolska region, was liberated from the German rule.
In August of 1919 the Wielkopolska Province was incorporated into the Republic of Poland.
Powstanie Wielkopolskie – 1918
Źródło: Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu
Po upadku Powstania Styczniowego w regionie działały dwie organizacje paramilitarne, których członkowie swoje zajęcia wykorzystywali do przygotowań zbrojnych: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, a później także skauting. Pod koniec XIX w. wyrosło już nowe pokolenie, wychowane patriotycznie, nie obciążone doświadczeniami klęski, gotowe do czynnej walki o wolność.
Coraz wyraźniejsza klęska Niemiec na froncie zachodnim I wojny światowej ożywiła konspiratorów wielkopolskich. Na podstawie skautingu powstała tajna Polska Organizacja Wojskowa Zaboru Pruskiego. Po wybuchu rewolucji w Niemczech w listopadzie 1918 r. cały region został pokryty siecią rad robotniczych i żołnierskich, przystąpiono też do tworzenia Straży Ludowej oraz Służby Straży i Bezpieczeństwa. W pierwszych dniach grudnia 1918 r. w Poznaniu obradował Sejm Dzielnicowy, który wyłonił Naczelną Radę Ludową.
Do wybuchu walk w Poznaniu doszło 27 XII 1918 r., w wyniku gwałtownego wzrostu nastrojów patriotycznych po przyjeździe w poprzednim dniu polskiego muzyka i patrioty, Ignacego Jana Paderewskiego. Spontaniczne, początkowo chaotyczne walki stopniowo ujmowano w ramy organizacyjne. Miasto zostało opanowane przez powstańców, podobne wydarzenia miały miejsce także w terenie. Dowódcą oddziałów powstańczych został mjr Stanisław Taczak. Determinacja i pomysłowość polskich żołnierzy oraz zaskoczenie strony niemieckiej sprawiły, że w ciągu pierwszych dwóch tygodni stycznia 1919 r. niemal cały region znalazł się w rękach powstańczych.
W połowie stycznia do Poznania przybył gen. Józef Dowbor-Muśnicki, który oddziały powstańcze przeformował w regularne wojsko. Wtedy jednak trzeba było walczyć o zachowanie zdobytych terenów. Ciężkie walki toczyły się zwłaszcza pod Szubinem, Rawiczem i Zbąszyniem. Łącznie poległo ok. 2000 uczestników powstania.
W dniu 16 II 1919 r. w Trewirze zawarto rozejm kończący walki powstańcze w Wielkopolsce. W wyniku postanowień traktatu pokojowego, zawartego w kilka miesięcy później w Wersalu, obszar zdobyty przez powstańców został przyłączony do odrodzonej Rzeczypospolitej. Zanim jednak do tego doszło, przez kilka kolejnych miesięcy region funkcjonował jak oddzielne, niezależne państwo, z własnym rządem, wojskiem i gospodarką.
Powodzenie powstania było wynikiem umiejętnego wykorzystania sprzyjających okoliczności, a także wychowania kilku pokoleń w duchu połączenia patriotyzmu z pracą organiczną.
Żołnierze z Wielkopolski w latach 1919-20 dzielnie uczestniczyli w odsieczy Lwowa, w walkach na froncie litewsko-białoruskim, a później w wojnie polsko-bolszewickiej.
Więcej: