The First Poles in America
Author: Chester C. Tobias. Source: The New Daily News. Published: Tuesday, September 6, 2013.
The magic word America originated with the name of the famous Italian explorer Amerigo Vespucci who, under the flag of the king of Portugal and in the rank of captain and shipping navigator, took three or four exploratory voyages to the Americas using a western route.
In 1497, during the first such voyage, Vespucci encountered a previously unknown land, which he explored more carefully in his next travels. He described everything he encountered, made provisional maps, and published his findings. This new land is today’s South America.
At about the same time, another sailor, Christopher Columbus—seeker of new trade routes to India–encountered in 1492 hitherto unknown lands when he sailed to the west (these turned out to be the islands of Central America). It was already known at that time that the Earth was round and this is why Columbus sailed west in hopes of finding his way to the commercial centers of India, located—as was assumed then—in the Southeast. Because Captain Amerigo Vespucci, also called Americus, was already famous thanks to his interesting publications and sketches, the other published geographers gave the newly discovered lands the name of America in honor of the great explorer.
Soon after the discovery of these new and, as was believed, rich and interesting lands, other seafaring European nations such as Holland, England, Denmark, France, and even Russia, joined these exploration and colonization efforts. Unsurprisingly, the newly captured territories created hostilities, conflicts, and even local wars among these nations and with the indigenous populations.
Poland did not take an active part in these explorations because it was an inland nation with many of its own internal troubles as well as wars with invaders from the East (Tatars, Mongols, and Turks). There were, however, several individuals who joined the Dutch, English, and French trade and colonization efforts. They sailed to America to live freely, satisfy their curiosity, get wealthy, build better lives, or even to fight with other European competitors and the indigenous people.
There is an interesting historical curiosity, a half-legend of sorts, that says the first daredevil explorer who left Poland for the wider world was John Scolvus or Jan of Kolno. He supposedly reached the coast of America with the Vikings already in 1476. At the time, Poles were leaving their country mainly due to religious persecutions of Protestants, Hussites, and atheists. These exiles settled in Western Europe, mainly in the Netherlands, France, and England. At least some of them set out from there for the new lands across the ocean.
One of the first Polish settlers in the New World lived in the Dutch colony of New Amsterdam (today’s New York) Daniel Liczko from the city of Koszalin was a former army officer who opened a tavern that made him into a wealthy and influential figure. Liczko participated in the military and defense activities of New Amsterdam while in the service of the governor of the colony, Peter Stuyvesant. He was so highly regarded for his talents, hard work, and military service that Stuyvesant petitioned the King of The Netherlands for more settlers from Poland.
Another important Polish figure in the colony was a sea captain named Marcin Krygier. In addition to amassing considerable wealth, Krygier also came to hold the position of deputy mayor of New Amsterdam (1653-1661).
Other accomplished Poles soon followed. They created foundations for research and educational institutions and built profitable businesses.
One of the more distinguished figures of this wave of newcomers was the scholar and professor from Vilnius named Aleksander Kurcjusz (Curtius). In 1659, Kurcjusz opened and was a headmaster of a Latin college in New Amsterdam. It is considered to be the first and oldest of colleges in what is today New York City. Other Polish settlers, Jan Rutkowski and Kazimierz Budkiewicz, were professors at this institution.
During the 17th Century, Wojciech Adamkiewicz was a known New Amsterdam builder who constructed both residential and business establishments, even buildings along entire streets. Because these were wood constructions, there are no traces of them today.
Another newcomer was the wealthy and educated nobleman named Albert (Olbracht) Zaborowski who gave rise to the now well-known line of the Zabriskie family. Albert grew wealthy by purchasing large areas of land in the nearby colony of New Jersey. He was linguistically gifted and learned some of the local Native American languages and worked as a French and English translator in New Amsterdam. He was also appointed as the justice of the peace in Bergen County, New Jersey. He became even wealthier by marrying the daughter of a local Native American chief, which made him the owner of even more land. When Albert died in 1711, he bequeathed a large estate to his children.
Piotr Stadnicki (1735-1810) is another notable Pole from this era and area. He was a surveyor who drew up plans for extensive development of new housing and entire new residential areas. He also drew up plans for the construction of the city of Buffalo, which later became a steel industry hub. He was one of few North American bankers and financiers during Thomas Jefferson’s presidency and lent Jefferson substantial personal funds as well as loans for regional development.
Yet another figure of significance was the Polish nobleman Jan Antoni Sadowski (1669-1736), who settled in the port city of Philadelphia in the colony of Pennsylvania. He was another gifted polyglot who befriended the local Delaware tribe with whom he conducted lively business exchanges. He was at the same time able to negotiate peace agreements, which is why the Pennsylvania governor, Patrick Gordon, entrusted Sadowski with various political and business missions. He also ventured far into western territories, going as far as Ohio and Kentucky. In Ohio, he founded a settlement called Sandusky, which eventually became a large industrial center. He died during one of his multiple skirmishes with Native Americans.
It should be remembered that Poles contributed quite significantly to the development of Pennsylvania by settling there in fairly large numbers and making contributions to its mining and steel industries.
Poles such as J.W. Golkowski, Charles Blaszkiewicz, and Casimir T. Goeredk, for example, made contributions to the Pennsylvania colony during the 17th and 18th Centuries. A special acknowledgment belongs to Casimir Goeredk who made measurements and drew up maps of the region, which earned him the appointment of chief surveyor of New York. He married into the well-known and wealthy Roosevelt family when he wed the sister of Cornelius Roosevelt, one of the ancestors of the future president, Theodore Roosevelt. Unfortunately, his premature death prevented his completion of the city map of New York.
The names of these notable early settlers should be remembered and Americans need to be reminded of the many contributions made to this country by this small group of courageous, intelligent, and hard working Poles. And not only these early ones mentioned here, but also those who arrived later in larger waves of immigration, especially during America’s industrialization of the 19th and early 20th Centuries.
Chester C. Tobias is an honorary member of the Polonia Technica organization in New York.
Pierwsi Polacy w Ameryce
Autor: Chester C. Tobias. Źródło: The New Daily News. Opublikowany: wtorek, 6 września, 2013.
Magiczna nazwa Ameryka pochodzi od imienia sławnego włoskiego odkrywcy, eksplorera lądu amerykańskiego Amerigo Vespucciego, który pod banderą ówczesnego króla Portugalii w randze kapitana i nawigatora żeglugi morskiej odbył 3 lub 4 odkrywcze podróże, nieznanym dotąd szlakiem na zachód.
Podczas pierwszej takiej podróży w 1497 roku natrafił na nowy nieznany dotąd ląd, który w następnych podróżach spenetrował dokładniej, wykonał szkicowe mapy, opisał wszystko, co napotkał i opublikował edycję pt. “Discovered New Lands”. Tym nowym lądem byłą dzisiejsza Ameryka Południowa. W tym samym mniej więcej czasie inny żeglarz – Krzysztof Kolumb – poszukiwacz nowych dróg handlowych do Indii – natrafił w roku 1492, płynąc na zachód, na nieznane dotąd lądy (były to wyspy środkowej Ameryki).
W tym czasie było już wiadomo, że ziemia jest okrągła. Dlatego żeglowano na zachód w nadziei dopłynięcia do handlowych centrów Indii, położonych – jak przypuszczano – na południowym wschodzie. Ponieważ kpt. Amerigo Vespucci, zwany też Americus, dzięki swoim ciekawym publikacjom i opisom stał się bardzo głośny i sławny, więc następni publicyści geografowie nadali tym nowo odkrytym lądom wspólne miano America, dla uhonorowania tego wielkiego odkrywcy.
Wnet po odkryciach tych nowych, jak przypuszczano, bogatych i ciekawych lądów, do ich eksploracji i kolonizacji włączyły się aktywnie kraje europejskie przymorskie, tj. Holandia, Anglia, Dania, Francja, a nawet Rosja, zajmując dla siebie pewne obszary. Nie obyło się bez antagonizmów, sporów, a nawet wojen podjazdowych o zdobyczne terytoria, także z tubylcami.
Polska – jako kraj śródlądowy, ze swymi kłopotami wewnętrznymi i wojnami z najeźdźcami ze wschodu (Tatarzy, Mongołowie, Turcy) – nie brała w tym aktywnego udziału. Jednak znaleźli się pojedynczy śmiałkowie, którzy dołączyli do ekspedycji kolonizacyjno-handlowych Holandii, Anglii czy Francji i do Ameryki dopływali, aby tu żyć swobodniej, zaspokajać ciekawość poznania, bogacić się, odkrywać i budować nowe, lepsze życie, a czasem też wojować z konkurentami czy też z tubylcami.
Istnieje niepisana ciekawostka historyczna, na wpół legenda, że pierwszym śmiałkiem, który ruszył z Polski w daleki świat i rzekomo dopłynął (prawdopodobnie z wikingami) do brzegów Ameryki już w roku 1476 był podróżnik Jan z Kolna. Polacy w tym czasie, jeżeli opuszczali kraj, to głównie z powodu prześladowań religijnych (protestanci, husyci, ateiści) i osiadali w krajach zachodniej Europy, głównie w Holandii, Francji, Anglii, a stąd niektórzy ruszali za ocean.
Jednym z pierwszych, którzy zamieszkał w holenderskiej kolonii Nowy Amsterdam (dzisiejszy Nowy Jork), był oficer armii Daniel Lischo z Koszalina. Tu założył tawernę, która dobrze prosperowała, więc wkrótce stał się zamożną i znaczącą postacią. W służbie dla gubernatora kolonii Petera Stuyvesanta brał udział w działaniach wojenno-obronnych kolonii. Był wysoko oceniany za swoje zdolności, pracowitość i lojalną służbę. Dlatego Stuyvesant zabiegał u króla Holandii o sprowadzenie więcej osadników z Polski.
Inną osobistością ważną dla kolonii był kapitan żeglugi Marcin Krygier. Obok zgromadzenia dobrego majątku doszedł do rangi wiceburmistrza Nowego Amsterdamu w latach 1653-1661.Wabieni ciekawością poznania, bogactwem i łatwością życia w Nowym Świecie wnet przybyli tu inni dobrze wykształceni Polacy, tworząc zręby szkolnictwa, placówki naukowe i intratne biznesy.
Szczególnie wyróżnił się naukowiec i profesor z Wilna Alexander Kurcjusz (Curtius), który przybywszy tu w 1659 r., stał się założycielem i zarazem dyrektorem szkoły wyższej w Nowym Amsterdamie. Była to pierwsza i najstarsza uczelnia w dzisiejszym Nowym Jorku. Profesorami i nauczycielami w ówczesnym Nowym Amsterdamie byli też inni Polacy, jak John Rutkowski i Kazimierz Butkiewicz.
Wielkim budowniczym dla Nowego Amsterdamu w XVII wieku był Wojciech Adamkiewicz. Zbudował w mieście wiele domów, nie tylko mieszkalnych, ale również przeznaczonych na działalność biznesową (były to nawet całe ulice). W tamtym czasie wznoszono budynki przeważnie drewniane, nie został więc dziś po nich ślad, a w ich miejscu w Nowym Jorku stoją wielkie apartamentowce i biurowce.
W rejon Nowego Amsterdamu przybył również majętny i wykształcony szlachcic Albert (Olbracht) Zaborowski, który dał początek znanej do dziś rodzinie Zabriskie. Albert wzbogacił się na handlu nieruchomościami, kupując spore obszary w pobliskiej kolonii New Jersey. Uzdolniony lingwistycznie nauczył się języka lokalnych Indian i pełnił w Nowym Amsterdamie funkcję tłumacza na angielski i francuski. Został też mianowany sędzią pokoju w Bergen County w NJ. Dzięki mariażowi z córką wodza lokalnych Indian stał się dodatkowo właścicielem wielkich posiadłości, toteż gdy zmarł w 1711 roku, pozostawił w spadku swemu potomstwu spore dobra. Są to obecnie liczni amerykańscy obywatele polskiego rodowodu.
Do bogatych i znaczących osobistości wpisał się też Polak Piotr Stadnicki – geometra (1735-1810), który sporządzał plany pod bogate zabudowy willowe, a nawet całe nowe osiedla, m.in. sporządził erekcyjne plany miasta Buffalo, późniejszą metropolię przemysłu stalowego. Był też jednym z nielicznych wielkich finansistów-bankierów Ameryki Północnej za prezydentury Thomasa Jeffersona, któremu udzielał pokaźnych pożyczek osobistych i na potrzeby rozwojowe regionu.
Inną znaczącą osobistością był rezydent szlachcic polski Jan Antoni Sadowski (1669-1736), który osiedlił się w portowym mieście Filadelfia w kolonii Pensylwania. Jako zdolny poliglota zaprzyjaźnił się z Indianami ze szczepu Delaware, z którymi prowadził ożywiony handel wymienny. Umiał przy tym negocjować, zawierać pokojowe układy, dlatego gubernator Pensylwanii Patrick Gordon powierzał mu misje poselskie, rozjemcze, a także biznesowe. W sprawach poznawczo-odkrywczych zapuszczał się w odleglejsze strony na zachód aż do prowincji Ohio, a nawet do Kentucky. W prowincji Ohio założył osiedle o nazwie Sandusky, które z czasem rozwinęło się w duży ośrodek przemysłowy znany do dziś. O swoje terenowe zdobycze miał potyczki z Indianami, zginął w jednej z nich.
Do wczesnych i znaczących osadników można też zaliczyć Zygmunta Leszczyńskiego, krewnego króla Stanisława Leszczyńskiego.
Do rozwoju kolonii Pensylwania w wieku XVII-XVIII przyczynili się też inni Polacy, jak: J.W. Golkowski, Karol Blaszkiewicz i Casimir T. Goeredk, dokonujący pomiarów i opisów wielkich regionów oraz rysujący mapy. Na szczególne wyróżnienie w tym rzemiośle zasłużył się Casimir T. Goeredk, za co został mianowany naczelnym geometrą Nowego Jorku. Jednak przedwczesna śmierć przerwała mu wielką pracę nad mapą miasta. Wpisał się on do zamożnej i znanej rodziny prezydenta Theodore’a Roosevelta poprzez małżeństwo z siostrą Corneliusa Roosevelta, przodka późniejszego prezydenta TR.
Warto też podkreślić, że Polacy mocno przyczynili się do osadnictwa i rozwoju Pensylwanii – osiedlając się na jej terenach w dość pokaźnej liczbie zaznaczyli swoją obecność w przemyśle górniczym i hutniczym.
Dobrze jest zapamiętać te nazwiska i przy każdej okazji przypominać o nich innym, a zwłaszcza Amerykanom, aby wiedzieli, co ten wielki dziś kraj Stany Zjednoczone zawdzięcza małej garstce dzielnych, odważnych, mądrych i pracowitych Polaków, nie tylko tych najwcześniejszych wymienionych powyżej, ale też tych, którzy tu zjawili się w dalszej kolejności i działali w większej masie, w tzw. okresie wielkiej industrializacji (wiek XIX i XX), jak też tych bohaterskich z wojennego okresu 1939-1945 i tych tuż po II wojnie światowej, tzw. emigracja wojskowa 1950-56.
Chester C. Tobiasz jest członkiem honorowym organizacji Polonia Technica w Nowym Jorku.